Rechtszekerheid, robuustheid... Realiteit? Het eindrapport van de Gemengde Commissie Vergunningen

Uit een analyse van data uit het digitale Omgevingsloket, uit onderzoek naar de economische impact van het vergunningenbeleid, maar tevens uit de vele verzuchtingen van middenveldorganisaties, lokale besturen en initiatiefnemers en andere belanghebbenden blijkt dat vergunningverlening in Vlaanderen op heden diverse pijnpunten kent: 

• Een gebrek aan helder regelgevend kader leidt tot veel onzekerheid bij vergunningsaanvragers over de regels die van toepassing zijn, maar ook over de (goede) afloop van de vergunningsprocedure;
• Een gebrek aan uniformiteit tussen de verschillende vergunningverlenende instanties, leidt tot ogenschijnlijk tegenstrijdige en arbitrair geachte vergunningsbeslissingen, die weinig vertrouwen inboezemen;
• De lange doorlooptijden van de vergunningsprocedures vormen een vertraging van maatschappelijke en strategische projecten, bemoeilijken de transitie naar duurzaamheid, maar zorgen eveneens voor economische onzekerheid en grote investeringsrisico’s; en
• De hoge vernietigingsgraad van vergunningsbeslissingen bij de Raad voor Vergunningsbetwistingen zorgt voor hoge vergunningsrisico’s en een extra druk op administraties en adviesinstanties,…

Samengevat, projecten geraken ontzettend moeilijk vergund en verleende vergunningen zijn vaak te precair. 

Het Vlaams Regeerakkoord 2024-2029 maakte het dan ook een beleidsprioriteit om te komen tot rechtszekere en robuuste vergunningverlening, en verzamelde daartoe in december 2024 een aantal experts en vertegenwoordigers van de overheid, de academische wereld en de juridische sector in een “gemengde commissie”. Deze Gemengde Commissie Vergunningen nam de verschillende pijnpunten onder de loep en consulteerde het brede middenveld via een zgn. klankbordgroep en verzamelde na een klein jaar zwoegen een aantal onafhankelijke voorstellen in een eindrapport die door de gehele Commissiegroep worden uitgedragen.

Het eindrapport bevat de onafhankelijke bevindingen van de Expertencommissie. Er worden 45 adviezen geformuleerd, verdeeld over vijf thema’s:

• Meer rechtszekerheid in de fase die voorafgaat aan de vergunningsaanvraag (advies 1-6);
• Meer rechtszekerheid bij de behandeling van de vergunningsaanvraag (advies 7-19);
• Rechtspraak over omgevingsvergunningen die zorgt voor oplossingen (advies 20-29);
• De Grondwet en rechtszekere omgevingsvergunningen (advies 30-32); en
• Goede regelgeving leidt tot rechtszekere en robuuste vergunningen (advies 33-45).

Bijzonder spraakmakend zijn de adviezen van de Commissie met betrekking tot de aanpassing van de omgevingsvergunningsprocedure en met betrekking tot de toegang tot de rechter. 

Wat betreft dat eerste stelt de Commissie immers voor om het aantal openbare onderzoeken te beperken tot één bij de start van de vergunningsprocedure in eerste administratieve aanleg en een tweede openbaar onderzoek enkel te voorzien in de beroepsfase, uitsluitend over de ontwerpbeslissing die de vergunningverlenende overheid zou wensen te nemen (en niet meer over de aanvraag zelf). Men wenst daarbij af te stappen van alle discussies die worden gevoerd omtrent het al dan niet vereist zijn van een nieuw openbaar onderzoek wanneer er gedurende de vergunningsprocedure wijzigingen worden doorgevoerd aan het aanvraagdossier. Men beoogt daarmee tevens overbodige herhaling te vermijden, het publiek inspraak te geven op het juiste moment en met kennis van alle relevante elementen. 

Nog verregaander zijn de adviezen in het kader van de toegang tot de rechter. Om strategische beroepen en rechtsonzekerheid tegen te gaan wordt o.a. voorgesteld om een geoptimaliseerde vorm van de attentieplicht (“geen bezwaar, geen beroep”) terug in het leven te roepen, alsook om de toegang tot de beroepsprocedures enigszins te beperken door op te leggen dat enkel natuurlijke personen met een aantoonbaar persoonlijk belang nog beroep mogen instellen en te eisen dat leefmilieuverenigingen effectief een concreet, materieel en geografisch afgebakend statutair doel dienen te hebben én een duurzame werking (om zo een verdoken “actio popularis” uit te sluiten).

Het eindrapport werd opgeleverd op 30 september 2025. Op 7 oktober 2025 heeft hierover een gedachtenwissel plaatsgevonden in het Vlaams Parlement (Commissie voor Leefmilieu, Natuur en Ruimtelijke Ordening). Het eindrapport heeft inmiddels heel wat reacties losgemaakt. Het kon meteen rekenen op heel wat positieve reacties, doch heeft vanuit de milieu- en natuurorganisaties een stevige wind van voren gekregen. Inmiddels heeft de klankbordgroep, op 24 oktober 2025, een formele reactienota kenbaar gemaakt met diens officiële positie ten aanzien van het rapport.

Het rapport vormt vervolgens normaliter de basis voor een actieprogramma dat door de Vlaamse Regering verder zal worden uitgewerkt. De komende maanden zal duidelijk worden hoe deze aanbevelingen en adviezen vertaald zullen worden naar concrete beleidsmaatregelen.